Которула элек билдир??л?рд? кыргыз тилине которуп к?м?кт?шс???з болот.

Жалпы ж?р?м-турум кодекси

• Кодекс
• Ишке ашыруу боюнча к?рс?тм?л?р
• Координациялык комитет (жобо)
• К?п берил??ч? суроолор
• Жалпы маалымат
• Окутуу модулдары

Жалпы ж?р?м-турум кодекси эмне ?ч?н керек?

Викимедиа долбоорлоруна жана мейкиндиктерине м?мк?н болушунча к?п адамдым жигерд?? катыштыгы, ар бир адам адамзаттын бардык билимин эркин б?л?ш? ала турган д?йн?г? умтулуубузду ишке ашырат деген ойдобуз. Жамааттарыбыз м?мк?н болушунча ар т?рд??, инклюзивд?? жана жа?ылар ?ч?н ачык болушу керек деп эсептейбиз. Алар кошулуп жаткан же кошулгусу келгендер ?ч?н жагымдуу, коопсуз жана бакубат ч?йр? болушун каалайбыз. Ушул Ж?р?м-турум кодексин кабыл алуу жана зарыл болгондо ?зг?рт?п туруу менен ушундай ч?йр?н? сактап калууга умтулабыз. Ошол эле учурда, долбоорлорубузду, алардын мазмунун бузуп же бурмалап жаткандардан коргоп турмакчыбыз.

Викимедиа долбоорлору менен мейкиндиктерине катышкандардын баары Викимедианын миссиясына ылайык:

• ар бир адам бардык билимдин суммасын эркин б?л?ш? ала турган д?йн?н? т?з??г? жардам беришет;
• бир жактуулуктан жана бейкалыстыктан алыс болгон глобалдуу жамааттын бир б?л?г? болушат;
• бардык иште тактыкка жана текшер??г? м?мк?н болушуна умтулушат.

Ушул Жалпы ж?р?м-турум кодекси (ЖЖТК) к?т?л??ч? жана жол берилгис ж?р?м-турум боюнча минималдуу к?рс?тм?л?рд? аныктайт. Ал Викимедианын онлайн жана оффлайн долбоорлору жана мейкиндиктери менен ?з ара аракеттенген, салым кошкондордун баарына тийиш. Алардын катарында жа?ы жана тажрыйбалуу колдонуучулар, долбоорлордун ыйгарым укуктуу адамдары, иш-чаралардын уюштуруучулары жана катышуучулары, аффилирленген уюмдардын кызматкерлери жана жетекчилиги, ошондой эле Викимедиа фондунун кызматкерлери жана Камкорчулар ке?ешинин м?ч?л?р?. Жалпы ж?р?м-турум кодекси бардык Викимедиа долбоорлоруна, техникалык мейкиндиктерге, жандуу жана виртуалдык иш-чараларга жана т?м?нк?л?рг? тийиш:

• купуя, жалпыга ачык жана жалпыга жарым-жартылай ачык ?з ара аракеттен??л?рг?;
• жамаат м?ч?л?р?н?н ортосундагы пикир келишпестиктерди талкуулоодо жана тилектештикти билдир??д?;
• техникалык ?н?кт?р?? маселелеринде;
• мазмунду т?з?т?? маселелеринде;
• аффилирленген уюмдун/жамаатты атынан тышкы ?н?кт?шт?р менен ?з ара арекеттен??д?.

1. Кириш??

Жалпы ж?р?м-турум кодекси (мындан ары ― ушул Кодекс) д?йн? ж?з? боюнча Викимедиа долбоорлорунда кызматташууга ылайыктуу ж?р?м-турумду камсыз кылууда. Жергиликт?? жана маданий контекстти эске алган эрежелерди иштеп чыгуу ?ч?н жаматтар ушул Кодекстеги минималдуу стандарды сактап, кошумча ченемдерди аныкташы м?мк?н.

Ушул Кодекс бардык викимедиачыларга эч кандай артыкчылыксыз, бирдей колдонулат. Ушул Кодекске каршы келген аракеттер ?ч?н санкциялар колдонулушу м?мк?н. Санкция ыйгарым укуктуу адам (жергиликт?? шарттарга жараша) жана/же платформалардын мыйзамдуу ээси катары Викимедиа фонду тарабынан колдонулушу м?мк?н.

2. К?т?л??ч? ж?р?м-турум

Ар бир викимедиачы, жа?ы же тажрыйбалуу т?з?т??ч?, жамааттын ыйгарым укуктуу адамы, Викимедиа фондунун же аны менен аффилирленген уюмдун жетекчилигинин м?ч?с? же кызматкери болобу, баары те? ?з ж?р?м-туруму ?ч?н жооп беришет.

Викимедианын бардык долбоорлорундагы, мейкиндиктериндеги жана иш-чараларындагы ж?р?м-турум урматтоого, сылыктыкка, коллегиалдуулукка, тилектештикке жана социалдык жоопкерчиликке негизделет. Бул принциптер курагына, акыл-эс же дене-бой майыптыгына, келбетине, жарандык, диний, этникалык жана маданий тегине, кастасына, социалдык классына, тил бил??с?н?, сексуалдык ориентациясына, идентт??л?г?н?, жынысына же мансабына карабастан, бардык т?з?т??ч?л?р менен колдонуучуларга тийиш. Мындан тышкары, Викимедиа долбоорлорундагы же Викимедиа кыймылындагы репутациясы, шыктары же жетишкендиктери боюнча да артыкчылык кылбайбыз.

2.1. Бири-бирин сыйлоо

Бардык викимедиялыктар башкаларга урмат к?рс?т?т деп к?т?б?з. Викимедианын онлайн же оффлайн жаатында адамдар менен баарлашууда, бири-бирибизге сый-урмат мамиле кылабыз.

Тактап айтканда, бирок т?м?нк?л?р менен чектелбей:

• Сезимтал болу?уз. Ар т?рк?н викимедиачылардын айткандарына кулак т?ш?п, сизге эмне айтайын дегенин т?ш?н??г? аракет кылы?ыз. Викимедиачы катары ?з???зд?н т?ш?н?г???зг?, к?т??л?р???зг? жана ж?р?м-туруму?узду сынчыл карап, аларды ?зг?рт??г? даяр болу?уз.
• Ак ниет болуп, конструктивд?? т?з?т???з. Салымы?ыз долбоордун же иштин сапатын арттырышы керек.

Ойу?узду кичи пейилдик жана ак ниет менен билдири?из жана кабыл алы?ыз. Сын этият жана конструктивд?? болушу керек. Каршы далилдер жок болсо, бардык викимедиачылар башкалар долбоорлорду биргелешип ?рк?нд?т?? ?ч?н катышууда деп ойлошу керек, бирок бул зыянкеч аракеттерди актоо ?ч?н колдонулбашы керек.

• Башкалардын ?з атаганын жана ?з?н?н ?з чагылдыруусун урматта?ыз. Адамдар ?зд?р?н чагылдыруу ?ч?н кандайдыр бир с?зд?рд? колдонушу м?мк?н. Сый катары, ал адамдар менен же алар тууралуу баарлашууда лингвистикалык же техникалык м?мк?нч?л?к болгондо тийишт?? с?зд?рд? колдону?уз. Мисалы:
  • этникалык топтор ?зд?р?н башка элдер аларды атагандай атабашы м?мк?н;
  • адамдардын аттарында сиз билбеген тамгалар, тыбыштар же с?зд?р болушу м?мк?н;
  • белгил?? бир сексуалдык ориентациядагы же гендердик идентт??л?г?нд?г? адамдар ?зд?р?н ар кандай аттарды же ат атоочторду колдонушат;
  • Дене-бой же акыл-эс майыптыгы барлар ?зд?р?н чагылдыруу ?ч?н м?н?зд?? терминдерди колдонушу м?мк?н.
• Жандуу жолугушууларда биз баарына сылык мамиледе болуп, бири-бирибиздин каалоолорубузду, чектерибизди, сезимталдыгыбызды, каада-салттарыбызды жана талаптарыбызды сыйлайбыз.

2.2. Сылыктык, жапа тырмак кириш??, бири-бирин колдоо жана жоопкерчиликт??л?к

Т?м?нк?д?й ж?р?м-турумга умтулабыз:

• Cылыктык ― бардык адамдарга, анын ичинде бейтааныштарга карата сылык ж?р?м-турум менен баарлашуу.
• Жапа тырмак кириш?? ― жалпы иш менен алектенген адамдардын бири-бирин колдоосу.
• Бири-бирин колдоо жана жоопкерчиликт??л?к ― Викимедиа долбоорлорунун жемишт??, жагымдуу жана коопсуз болушу ?ч?н, ошондой эле Викимедиа миссиясына салым ?ч?н жоопкерчиликти кабыл алууну.

Мындан тышкары, бирок т?м?нк?л?р менен чектелбейт:

• Насаатчылык жана машыктыруу: жа?ыларга ?з жолун табууга жана керект?? ж?нд?мд?рд?рг? ээ болууга жардам бер??.
• Кам к?р??: жардамга муктаждарга кол сунуп, ушул Кодекске туура келбеген мамилеге кабылгандарды колдоо.
• Мээнетти баалоо жана барктоо: жардам жана мээнет ?ч?н ыраазычылык билдир??. Жумшалган аракеттерди баалап, зарыл болгондо урмат к?рс?т??.

3. Жол берилгис ж?р?м-турум

Ушул Кодекс жамааттын м?ч?л?р?н? начар ж?р?м-турумду аныктоого жардам берет. Викимедиа кыймылынын алкагында т?м?нк?д?й ж?р?м-турум жол берилгис деп эсептелет:

3.1. Кодулоо

Кодулоого негизинен адамды коркутууга, кыжырын келтир??г? же капа кылууга максатталган ар кандай ж?р?м-турум же ошондой кесепетке алып келет деп айтууга негиз берген ж?р?м-турум кирет. Глобалдуу маданияттар аралык ч?йр?д? акыл-эси ордунда адам чыдай турган чектен ашып кеткен ж?р?м-турум кодулоо деп таанылышы м?мк?н. Кодулоо к?б?нч? эмоционалдык зомбулук т?р?нд? болот, айрыкча аялуу абалда турган адамдарга карата, ал коркутуу же уялтуу максатында иштеген жерге, досторго жана ?й-б?л? м?ч?л?р?н? кайрылууну камтышы м?мк?н. Кээ бир учурларда, бир жолку аракет болгону ?ч?н кодулоо катары каралбаган ж?р?м-турум кайталанганда кодулоого айланышы м?мк?н. Кодулоого т?м?нк?л?р кирет, бирок алар менен чектелбейт:

• Кемсинт??: шылды?доо, с?г?н?? же стереотиптерди колдонуу, ошондой эле адамдын кайсы бир сапатына негизделген тийш??. Кемсинт?? адамдын интеллектине, келбетине, этносуна, расасына, динине (динсиздигин), маданиятына, кастасына, сексуалдык ориентациясына, жынысына, майыптыгына, курагына, улутуна, саясий к?з карашына же башка м?н?зд?м?л?рг? тийиш болушу м?мк?н. Кээ бир учурларда, кайталанган шылды?, какшык же агрессия обочо кемсинт?? болбосо да, жалпылаганда кемсинт?? болуп саналат.
• Сексуалдык ыдык: адамдын жактырбасын билип же андай к???л?н билиши керек болуп же макулдук алуу м?мк?н болбогон жагдайларда сексуалдык мамиле кылуу же кылыктануу.
• Коркутуп-?рк?т??: талаш-тартышты же??? же кимдир бир??н? ?з?н сиз каалагандай алып ж?р??г? аргасыз кылуу максатында дене-бойго зомбулук, адилетсиз о?тойсуздандыруу, адилетсиз жана ж?й?с?з эле кадыр-баркка зыян келтир?? же керексиз соттук териштир?? менен ачык же тымызын коркутуу.
• Башкаларга зыян келтир??г? шыкактоо: кимдир бир??н? ?з?н? зыян келтир??г? же ?з?н-?з? ?лт?р??г?, ошондой эле ?ч?нч? тарапка кол салууга шыкактоо.
• Жеке маалыматты ачыктоо (доксинг): башка колдонуучулардын уруксатысыз алардын аты-ж?н?, иштеген жери, жашаган жери, электрондук почтасынын дареги сыяктуу жеке маалыматын Викимедиа долбоорлорунун алкагында же башка жерден ачыктоо же Викимедиадагы иш-аракеттери тууралуу маалыматты Викимедиа долбоорлорунан тышкары жайылтуу.
• Куугунтуктоо: негизинен адамдын капа кылуу же к???л?н ч?г?р?? максатында долбоор (долбоорлордун) алкагында ал адамдын аркасынан калбай, ишин кайталап сындоо. Бул к?йг?й баарлашып, т?ш?нд?р?? менен чечилбесе, жамааттар аны жамаат аныктаган атайын тартип боюнча чеч??г? келиши м?мк?н.
• Tроллинг: талкууну атайылап ?зг?лт?кк? учуратуу же азгыруу ниетте жазуу.

3.2. Бийликти, артыкчылыктарды, таасирди кыянат пайдалануу

Кыянаттык ― бийликтен, артыкчылыктан же таасирден пайдаланып, башка адамдарга карата сыйлабастык, ырайымсыздык жана\же зомбулук к?рс?тк?н ж?р?м-турум. Викимедиа ч?йр?с?нд? ал оозеки же психологиялык зомбулук т?р?нд? болушу м?мк?н болуп, кодулоо сыяктуу болушу ыктымал.

• Ыйгарым укуктуулардын, кызмат адамдарынын жана персоналдын кызмат абалынан кыянат пайдалануусу: ыйгарым укуктарга ээ болгондордун, Викимедиа фондунун же ал менен аффилирленген уюмдардын кызмат адамдарынын же персоналдын ?з бийлигин, билимин же ресурстарын колдонуу менен кимдир бир??л?рд? коркутуп-?рк?т??с?.
• Кадыр-баркын жана карым-катнаштарын кыянат пайдалануу: башкаларды коркутуу ?ч?н алардын абалын жана кадыр-баркын колдонуу. Викимедиа кыймылында чо? тажрыйбага жана ?з?рл?? карым-катнаштарга ээ адамдар ?зд?р?н этият алып ж?р?ш?т деп к?т?б?з, анткени алардын терс пикири алардын ниетисиз терс реакцияны жаратышы м?мк?н. Жамааттын кадыр-баркына ээ адамдар ишенимд?? адамдар деп эсептеле тургандыктан, ушундай артыкчылыктуу абалын алар менен макул болбогон адамдарга каршы кыянат пайдаланбашы керек.
• Психологиялык манипуляция: талаш-тартышты же??? же кимдир бир??н? ?з?н сиз каалагандай алып ж?р??г? аргасыз кылуу максатында кимдир бир??н? ?з кабылдоосуна, сезимдерине же т?ш?н?г?н? шек саноого ынандыруу.

3.3. Вандализм жана долбоорлордон кыянат пайдалануу

Атайылап бир жактуу, жалган, так эмес же орунсуз мазмунду кошуу жана мазмунду жаратууга (жана/же колдоого) тоскоол болгон же башкача татаалдаштырган аракеттерди жасоо. Буга т?м?нк?л?р кирет, бирок алар менен чектелбейт:

• Тийишт?? талкуусуз же т?ш?нд?рм?с?з кандай болбосун мазмунду кайра-кайра эле ?з?м билемдик менен же т?ртк?с?з жок кылуу.
• Фактылардын же к?з караштардын белгил?? бир чечмел??л?р?н?н пайдасына мазмунду такай бурмалоо (анын ичинде ишенимсиз булактарды же билип туруп, жалган булактарды келтир?? жана маалымат бер??н?н туура ыкмаларын ?зг?рт?? аркылуу).
• Кимдир бир??н? же топторду ким/кимдер экендигине же жеке ишенимдери ?ч?н каралоо, басынтуу, б?л?п-жаруу максатында ар кандай т?рд?г? жек к?р??ч? же басмырлоочу тилди колдонуу.
• Энциклопедиялык, маалыматтык колдонуу контекстинен тышкары адамдарды коркуткан же аларга зыян келтирген символдорду, с?р?тт?рд?, категорияларды, тегдерди же башка андай мазмунду колдонуу. Ошондой эле, мындай ж?р?м-турумга маргиналдаштыруучу же окчундатуучу практиканы та?уулоо кирет.